فرصتها و چالش‌های پیش روی گیاه شیرین‌بیان در کشور
شیرین‌بیان با نام علمیGlycyrrhizaglabraاز خانواده بقولاتFabaceae (Leguminosae)گیاهی است چند ساله و دارای ساقه‌ای به طول ۵/۰ تا یک متر که در محیط‌های مساعد به ارتفاع ۲ متر می‌رسد. طول ریشه شیرین‌بیان متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین ۳۰ تا۶۰ سانتی‌متر است. ریشه و ریزوم شیرین‌بیان خشبی و خزنده به صورت قطعات استوانه‌ای شکل، به قطر ۵/۰ تا ۵/۱ سانتی‌متر می‌باشد. مقطع آنها رنگ زردروشن دارد. در سطح خارجی آن خطوط طولی به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای تشخیص داده می‌شود. گیاه اواخر بهار و اوایل تابستان (خردادـ تیر) به گل می‌رود.
شیرین‌بیان در اکثر مناطق جهان به خصوص میان دو عرض جغرافیایی ۳۰ و ۴۵ درجه در نیمکره شمالی می‌روید. شیرین‌بیان گیاه بومی مناطق مدیترانه است. شیرین‌بیان در سطوح وسیعی در کشورهای انگلیس، بلژیک، فرانسه، آلمان، ایتالیا، یونان و ترکیه کشت می‌شود. این گیاه در کشورمان نیز پراکنش بسیار وسیعی دارد و در استان‌هایی چون خراسان شمالی و رضوی، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، گلستان، کردستان، فارس، اصفهان، تهران، کرج، اردبیل، کرمانشاه، قصرشیرین، همدان، اسدآباد، اراک، بروجرد، درود، تویسرکان، دشت گرگان و بعضی مناطق دیگر نیز مشاهده می‌شود.
ریشه و ساقه گیاه شیرین بیان
- برای برطرف کردن زخم و التهاب دهان می‌توان ریشه شیرین‌بیان را مکید.
- این گیاه ورم معده را برطرف می‌کند و تنگی نفس را تسکین می‌دهد.
- این گیاه چشم را تقویت کرده و رفع سردرد می کند.
- اگر شیرین‌بیان را قبل از غذا مصرف کنید، برای لاغری موثر است.
- در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می‌شود.
- امروزه نیز عصاره شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه است.
- شیرین‌بیان همچنین مدر (ادرارآور) است و می‌توان از آن به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی استفاده کرد.
سهم کارخانه‌های ایران در حوزه صادرات پودر و عصاره شیرین‌بیان، 95 درصد است. خشکسالی سال‌های اخیر در کاهش برداشت ریشه گیاه شیرین‌بیان نقش داشته است.قبل از آن ریشه شیرین‌بیان به صورت خام صادر می‌شد. در سال 1344 اولین کارخانه تولید و صادرات پودر وعصاره شیرین بیان زرقان در استان فارس تاسیس شد و بعد از آن شرکت‌های شیرین‌دارو و ریشمک نیزراه اندازی شدند.به دلیل خاستگاه ریشه شیرین‌بیان در استان فارس و به منظور کاهش هزینه‌های حمل و نقل این شرکت‌ها در استان فارس شکل گرفته‌اند. در حال حاضر15کارخانه در تولید فرآورده‌های شیرین‌بیان فعالند. به نظر ایجاد 15شرکت در این حوزه با تامین مواد اولیه موجود در کشور نامناسب بوده و تعدادی از شرکت‌ها بنا به ضرورت به واردات ریشه شیرین‌بیان روی آورده‌اند و بر اساس آن سعی کرده‌اند بخشی از ظرفیت‌ها را پوشش دهند تا به دنبال آن صادرات تولید هم صورت بگیرد.گیاه شیرین‌بیان بعد از زعفران، بین کل گیاهان دارویی ایران در رتبه دوم قرار دارد. گیاه شیرین‌بیان در طب سنتی، صنایع دارویی، غذایی، آرایشی بهداشتی، سیگار و سایر کاربردها مصرف دارد. این گیاه مصرف زیادی درسطح جهانی دارد و ما هنوز جای کار بسیاری در این خصوص و فرآوری مراحل بعد از پودر وعصاره داریم.خصوصیات چند گانه‌ای که طیف گسترده‌ای از ویژگی‌های این گیاه را نشان می‌دهد، گویای تنوعی از ترکیبات شیمیایی است که در گیاه شیرین‌بیان وجود دارد این گیاه اهمیت جهانی دارد و کشورهای بسیاری بر روی آن تحقیقات گسترده صورت داده‌اند. عمده این کشورها آمریکا، چین، ژاپن، شورهای اروپایی وغیره هستند که همگی به نوعی مصرف‌کننده گیاه شیرین‌بیان هستند.
فرصت‌های گیاه شیرین‌بیان در ایران
فرصت‌هایی که گیاه شیرین‌بیان در ایران دارد رویش یکی از بهترین واریته‌های شیرین‌بیان جهان با توجه به شرایط اقلیمی مناسب در ایران، قدمت صنایع پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران و تجارت جهانی آن، ارزآوری صنعت شیرین‌بیان و موقعیت شاخص آن در میان گیاهان دارویی ایران (پس از زعفران) از جمله فرصت‌های این گیاه در کشور محسوب می‌شود.دیگر فرصت‌های این گیاه امکان تولید داروهای گیاهی و استفاده در طب سنتی، وجود متخصصین صنعت شیرین‌بیان، وجود بازار مناسب جهانی برای محصول پودر و عصاره شیرین‌بیان ایران و دیگر فرآورده‌های مرتبط با حمایت و برنامه مشخص میتواند به یک مزیت تبدیل شود.
چالش‌های پیش روی گیاه شیرین‌بیان
چالش‌های این گیاه در ایران شامل کمبود و روند رو به کاهش ریشه شیرین‌بیان (ماده اولیه)، افزایش قیمت ریشه شیرین‌بیان ناشی از افزایش نهاده‌های مرتبط مانند سوخت تراکتور، دستمزد کارگر، حمل‌ونقل به کارخانه، انبارداری و غیره است.چالش‌های افزایش قیمت تمام‌شده ریشه خارجی این گیاه به دلیل ناهماهنگی سیاست‌های داخلی مانند اخذ ضمانت چهار برابر حقوق ورودی و قرار دادن ریشه در گروه کالایی خاص رخ داده است. بالا بودن سود بازرگانی، افزایش نرخ ارز، بالا بودن مبنای نرخ‌گذاری گمرک ایران و غیره از جمله این موارد است، همچنین رقابت‌های جهانی نیز در این امر مؤثر است.کمبود سرمایه در گردش مورد نیاز برای تأمین ریشه شیرین‌بیان، نبود طرح‌های الگویی کشت گیاه شیرین‌بیان ایران، کمبود نگاه جامع‌نگر با توجه به سهم ایران در بازار جهانی، نبود بسته حمایتی برای حفظ و گسترش صادرات، عدم تمرکز فروش و بازاریابی در بازارهای جهانی از جمله موارد دیگری است که در بحث چالش‌ها می‌توان به آن اشاره کرد.پایین بودن سطح تکنولوژی پاره‌ای از صنایع تولید پودر و عصاره شیرین‌بیان، کمبود منابع مالی برای شروع و تکمیل فعالیت‌های تحقیقاتی درمورد کشت و فرآوری ریشه شیرین‌بیان، نبود حمایت برای انتقال فناوری روز، مشکلات ناشی از انتقال ارز و عدم ثبات نرخ ارز نیز چالش‌های حوزه شیرین‌بیان ایران است.
راهکارهای چالش‌های موجود در حوزه شیرین‌بیان
راهکارهایی برای چالش‌های پیش رو پیشنهاد می‌شود که شامل کمک به ایجاد پژوهشکده فرآوری محصولات ارزشمند دارویی و صنعتی از شیرین‌بیان ایران، زراعی قلمداد کردن گیاه شیرین‌بیان توسط وزارت جهاد کشاورزی و تخصیص بذر و سایر نهاده‌ها برای کشت و احیای آن، پرداخت تسهیلات بانکی مشابه سایر اقلام زراعی، سرمایه گذاری برای انتقال فناوری‌های نوین آبیاری برای کشت و احیای گیاه شیرین‌بیان به منظور استفاده بهینه از منابع آبی موجود و بومی کردن آنها، حمایت از انتقال فناوری روز برای فرآورده‌های دارای ارزش افزوده است. تخصیص زمین به کارخانه‌ها برای کشت گیاه شیرین‌بیان، ترویج کشت گیاه شیرین‌بیان با توجه به تجارب مشخص داخلی وخارجی، کمک به اصلاح سیستم بازاریابی، کمک اطلاعاتی و پرداخت بخشی از هزینه‌های مشاوره و تحقیق بازار برای تأمین مواد اولیه به صورت مشترک از منابع خارجی، اقتصادی کردن مسیر ورود ریشه شیرین‌بیان از خارج از کشور، از دیگر راهکارهایی است که می‌توان در این حوزه برشمرد.